Trí thức là tầng lớp tinh hoa của xã hội, là lực lượng quan trọng của cách mạng và nằm trong liên minh công - nông - trí thức, nên Đảng và Nhà nước ta luôn đề cao, tạo điều kiện tốt nhất để phát huy vai trò đội ngũ trí thức.

Sinh thời Chủ tịch Hồ Chí Minh từng chỉ rõ: “Trí thức là vốn liếng quý báu của dân tộc. Ở nước khác như thế, ở Việt Nam càng như thế” và chỉ rõ: “Trí thức công nông hoá, trí thức phục vụ nhân dân bây giờ cũng cần, kháng chiến kiến quốc cũng cần, tiến lên chủ nghĩa xã hội càng cần, tiến lên chủ nghĩa cộng sản lại càng cần”. Trên cơ sở kế thừa, phát triển sáng tạo quan điểm của Chủ tịch Hồ Chí Minh và các kỳ đại hội trước về xây dựng đội ngũ trí thức, ngày 6/8/2008 tại Hội nghị lần thứ Bảy, Ban Chấp hành Trung ương khóa X đã ban hành Nghị quyết số 27-NQ/TW về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước nhằm xây dựng đội ngũ trí thức lớn mạnh, đạt chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước, từng bước tiến ngang với trình độ của trí thức các nước tiên tiến trong khu vực và trên thế giới. Nghị quyết 27-NQ/TW đã yêu cầu “Trọng dụng, tôn vinh những trí thức có đóng góp thiết thực, hiệu quả vào sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và hội nhập quốc tế.” là nhiệm vụ và giải pháp quan trọng hàng đầu trong công tác vận động, xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

Thực trạng đội ngũ trí thức tỉnh Lào Cai

Sau 15 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 27-NQ/TW, đội ngũ trí thức tỉnh Lào Cai liên tục có sự gia tăng cả về số lượng và chất lượng, đây là lực lượng nòng cốt trong mọi hoạt động kinh tế - chính trị, văn hóa - xã hội, an ninh - quốc phòng trên địa bàn. Đến hết tháng 6/2022 toàn tỉnh có 22.869 trí thức công tác trong các cơ quan khối Đảng, Nhà nước, Mặt trận Tổ quốc và các tổ chức chính trị - xã hội từ tỉnh đến cơ sở (tăng gấp 2,1 lần so với năm 2008). Trong đó có 21 tiến sĩ, 38 bác sỹ chuyên khoa II, 1.311 thạc sĩ, 245 bác sĩ chuyên khoa I, 15.179 đại học và 6.102 cao đẳng. Trí thức tham gia quản lý, làm việc trong các doanh nghiệp nhà nước và các doanh nghiệp thuộc các thành phần kinh tế khác 8.516 người. Nhìn chung, đội ngũ trí thức đã tích cực phát huy vai trò và khả năng tham gia vào các lĩnh vực của đời sống kinh tế - chính trị, văn hóa - xã hội. Cơ bản trí thức tâm huyết, trách nhiệm với công việc; chủ động sáng tạo trong nghiên cứu, đề xuất giải pháp phát triển kinh tế - xã hội tại cơ quan, đơn vị, địa phương đáp ứng yêu cầu hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá và xây dựng nông thôn mới. Bên cạnh đó, đội ngũ trí thức đã quan tâm tham gia tư vấn, phản biện trong việc hoạch định, xây dựng và tổ chức thực hiện một số chủ trương, chính sách quan trọng của tỉnh trong hầu hết các lĩnh vực kinh tế - xã hội. Có thể khẳng định rằng, đội ngũ trí thức Lào Cai là nhân tố quan trọng góp phần thực hiện thành công các mục tiêu của Nghị quyết đại hội Đảng bộ tỉnh Lào Cai trong các nhiệm kỳ vừa qua.

Để có được kết quả như vậy là do nhận thức của các cấp ủy đảng, chính quyền, Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể từ tỉnh đến cơ sở về vị trí, vai trò, tầm quan trọng của đội ngũ trí thức trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã được nâng lên rõ rệt. Tỉnh ủy, Hội đồng nhân dân, Ủy ban nhân dân tỉnh luôn chủ động, kịp thời chỉ đạo xây dựng đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ từng giai đoạn và lâu dài. Cơ chế chính sách phát triển đội ngũ trí thức từng bước được đổi mới tạo môi trường thuận lợi, động lực cho đội ngũ trí thức được cống hiến, sáng tạo, phát triển. Nhiều giải pháp nhằm thực hiện hiệu quả Nghị quyết 27-NQ/TW, đã được Tỉnh ủy, UBND tỉnh cụ thể hoá bằng nhiều chương trình hành động, đề án, chế độ chính sách và thực hiện phù hợp với tình hình từng giai đoạn. Qua đó đã góp phần động viên đội ngũ trí thức phát huy trí tuệ cống hiến cho sự phát triển của tỉnh trong thời kỳ hội nhập, đẩy mạnh công nghiệp hoá, hiện đại hoá.

Bên cạnh những kết quả đã đạt được, thời gian qua, công tác xây dựng, vận động, tôn vinh trí thức trên địa bàn tỉnh Lào Cai vẫn còn bộc lộ một số tồn tại, bất cập về chính sách cần giải quyết trong thời gian tới.

Thứ nhất, cần làm rõ khái niệm, quan điểm về “tôn vinh trí thức”

“Tôn vinh” có thể được hiểu là giới thiệu, bình luận theo hướng ngợi ca, suy tôn một cá nhân hay tập thể nào đó có những công sức, thành tựu đóng góp tốt cho cộng đồng thuộc đủ mọi lĩnh vực của đời sống xã hội, nhằm khích lệ họ phát huy thêm trong lao động, sáng tạo.

“Tôn vinh trí thức” chính là tôn trọng chuẩn giá trị của người trí thức.

Trong xã hội, mỗi người ở độ tuổi lao động đều gắn với một ngành nghề hoạt động để mưu sinh. Chỉ cần làm “đúng việc”, hoàn thành tốt phận sự là đã cống hiến tích cực cho xã hội và cho đất nước.

Đối với trí thức, ngoài ngành nghề họ hoạt động mưu sinh, họ còn đóng góp trí tuệ; tư vấn, phản biện cho xã hội một cách khách quan, trung thực và có trách nhiệm. Đó là việc làm rất đáng trân trọng. Chính vì lẽ đó, họ đáng được tôn trọng, ghi nhận, lắng nghe và tạo dựng môi trường an toàn để họ hoạt động. Được như vậy chính là tôn vinh trí thức.

Lãnh đạo tôn trọng trí thức thì phải xác định công tác cán bộ phải thực sự “then chốt”. Phát hiện, tiến cử và trọng dụng … phải khách quan và nhân văn. Thu hút người tài gắn với chính sách đãi ngộ vật chất chỉ là “miếng mồi”. Còn môi trường làm việc mới là thứ trí thức thực sự cần. Trí thức được làm việc sáng tạo, được lãnh đạo lắng nghe, ghi nhận; được phản hồi, trả lời những ý kiến phản biện một cách rõ ràng; được hưởng chính sách công bằng; được đề bạt, tiến cử, bổ nhiệm khách quan… Đó chính là môi trường lý tưởng để trí thức tồn tại, phát triển và tất nhiên sẽ cống hiến tích cực cho sự phát triển bền vững của địa phương cũng như đất nước.

Quan điểm “tôn vinh trí thức” luôn chính đáng và thực sự cần thiết đối với bất kỳ Nhà nước nào. Bởi vì vai trò của trí thức đối với nhân loại cũng như đối với sự phát triển thịnh vượng của các quốc gia, địa phương đã được khẳng định từ xưa đến nay. Tuy nhiên, công việc tổ chức “tôn vinh trí thức” như thế nào cho hợp lý thì không phải là việc làm dễ dàng. Và nếu làm không đúng và không trúng thì có lẽ không làm sẽ tốt hơn.

Thứ hai, cần làm rõ đối tượng “tôn vinh trí thức” là ai?

Để tôn vinh trí thức thì trước hết phải xác định được trí thức, họ là ai và họ có những phẩm chất gì? Để trả lời câu hỏi “trí thức, họ là ai?” đến nay cũng còn nhiều quan điểm, khái niệm khác nhau. Tổng hợp từ nhiều khái niệm khác nhau, Nghị quyết số 27-NQ/TW khẳng định: “Trí thức là những người lao động trí óc, có trình độ học vấn cao về lĩnh vực chuyên môn nhất định, có năng lực tư duy độc lập, sáng tạo, truyền bá và làm giàu tri thức, tạo ra những sản phẩm tinh thần và vật chất có giá trị đối với xã hội”.

Tuy nhiên, với cách hiểu như vậy thì phần nhiều trong số họ là những người có học vấn, bao gồm các nhà khoa học, kỹ sư, kỹ thuật viên, thầy giáo, thầy thuốc, luật sư, nhà văn, nghệ sĩ,v.v... Mặc dù, về nghề nghiệp thì họ là những người lao động trí óc, có hiểu biết sâu rộng về ngành nghề họ đang hoạt động. Nhưng với tất cả những người kể trên đều gọi là trí thức thì khó được xã hội chấp nhận. Chính vì điều đó, nên xác định và tôn vinh trí thức là việc làm không dễ. Dễ gây tranh cãi và khó đạt được mục đích như mong đợi.

Để nhận diện về trí thức, các nhà nghiên cứu thường nhấn mạnh điều kiện cần và đủ bao gồm:

(1) Điều kiện cần: Trí thức phải là người có trình độ học vấn cao hơn mặt bằng xã hội trong lĩnh vực nhất định (có văn bằng, chứng chỉ, học hàm, học vị được cấp bởi cơ sở đào tạo hay qua tự học, tự nghiên cứu mà có học vấn cao, sâu và được tôn vinh - tiến sĩ danh dự, giáo sư danh dự, ...). Hiện nay mặt bằng trình độ phổ biến trong xã hội có thể tính từ trình độ đại học trở lên. Chủ tịch Hồ Chí Minh cũng xác định “một người học xong đại học, có thể gọi là có trí thức…”.

(2) Điều kiện đủ: Trí thức là những người lao động trí óc phức tạp, sáng tạo mang tính chuyên nghiệp để tạo ra sản phẩm tinh thần là chủ yếu (tác phẩm văn học, nghệ thuật, công trình nghiên cứu khoa học, sáng chế công nghệ, quyết định quản lý, lãnh đạo, đề án, kiến nghị…) có ý nghĩa thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Chủ tịch Hồ Chí Minh cho rằng, “để trở thành một người trí thức hoàn toàn thì phải đem cái tri thức đó áp dụng vào thực tế”. Do đó, không phải tất cả những người có trình độ đại học trở lên đều là trí thức, mà chỉ những người tham gia lao động sáng tạo tinh thần mang tính chuyên nghiệp với những sản phẩm có ích cho phát triển kinh tế - xã hội.

(3) Đặc điểm cơ bản của trí thức: Lịch sử ghi nhận, trí thức là nhóm xã hội có sứ mệnh tiếp thu tri thức, sáng tạo các giá trị mới của tri thức, văn hóa và truyền bá tri thức, văn hóa; đề xuất, phản biện các chủ trương, chính sách và biện pháp giải quyết các vấn đề của xã hội; dự báo và định hướng dư luận xã hội. Đây cũng chính là những đặc điểm cơ bản của người trí thức hiện đại.

Như vậy, “chân dung” của trí thức tiêu biểu có thể khái quát là những người: (1) Chủ động chiếm lĩnh tri thức, có trình độ đại học trở lên; (2) Chủ động truyền bá tri thức; (3) Chủ động đem tri thức phụng sự cộng đồng xã hội và nhân loại. Những người hội tụ được những yếu tố đó, xứng đáng được xã hội tôn vinh.

Thứ ba là điều kiện, tiêu chuẩn để tôn vinh trí thức?

Từ xa xưa, ông cha ta đã đúc kết “Hiền tài là nguyên khí của quốc gia”, “Trí thức là vốn liếng quý báu của dân tộc”, cho nên rất coi trọng và đề cao lớp người có học vấn, lực lượng nòng cốt sáng tạo và truyền bá tri thức. Ngày nay, trí thức đang thực sự trở thành bộ phận ưu tú nhất, “tinh hoa” của nguồn nhân lực, đó là những người tiêu biểu đáp ứng điều kiện và tiêu chuẩn về:

(1) Về điều kiện: Họ phải là những người có phẩm chất chính trị, đạo đức trong sáng và lối sống lành mạnh; có lý tưởng cao đẹp vì dân tộc, vì con người; có tầm nhìn chiến lược và năng lực hành động xuất sắc, luôn gương mẫu tiên phong và liên tục được hoàn thiện để đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

(2) Về tiêu chuẩn: Họ phải có những đóng góp tiêu biểu cho sự phát triển khoa học và công nghệ; có những nghiên cứu ứng dụng khoa học công nghệ vào sản xuất, kinh doanh, quản lý… đem lại hiệu quả; hay những công bố khoa học có ý nghĩa với nhân loại được cộng đồng chuyên môn đánh giá và giới thiệu … Những chỉ báo này cần phải được nghiên cứu chuyển hóa thành những tiêu chuẩn cụ thể, phù hợp cho từng lĩnh vực hoạt động của người trí thức theo những quy chuẩn nghề nghiệp nhất định.

Thứ tư là, thẩm quyền tôn vinh?

Tôn vinh, biểu dương trí thức chính là cách mà Đảng, Nhà nước và xã hội ghi nhận, biểu dương các cá nhân có những đóng góp tiêu biểu cho sự phát triển của mỗi ngành, mỗi lĩnh vực và địa phương hoặc đất nước.

Mặt khác, tôn vinh cũng chính là một hình thức của công tác khen thưởng. Theo đó, thẩm quyền tôn vinh trí thức phải phù hợp với thẩm quyền quyết định khen thưởng theo quy định của pháp luật về công tác thi đua, khen thưởng.

Vì vậy, nhất thiết thẩm quyền “tôn vinh trí thức tiêu biểu” do Thủ tướng quyết định ở cấp quốc gia và Chủ tịch UBND các cấp quyết định ở cấp độ địa phương.

Một số giải pháp:

- Thứ nhất, đổi mới, nâng cao chất lượng công tác lãnh đạo, quản lý phát triển đội ngũ trí thức. Trong đó nhấn mạnh tới việc nâng cao nhận thức và trách nhiệm của các cấp, các ngành trong việc phát triển đội ngũ trí thức; gắn việc phát triển đội ngũ trí thức với mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội, mục tiêu phát triển của các ngành trong mỗi thời kỳ, giai đoạn cụ thể.

- Thứ hai, xây dựng, hoàn thiện và tổ chức thực hiện hiệu quả cơ chế, chính sách về phát triển, thu hút, đãi ngộ và tôn vinh trí thức.

- Thứ ba, tạo lập môi trường làm việc, các điều kiện thuận lợi cho hoạt động của đội ngũ trí thức. Trong đó nhấn mạnh tới việc tạo hành lang pháp lý để đội ngũ trí thức gia tăng sự sáng tạo, đóng góp vào phát triển kinh tế - xã hội.

                                                           Lương Minh Nghiêm – Phó Chủ tịch Liên hiệp Hội