1. Đặt vấn đề

Lào Cai có tiềm năng về khí hậu, đất đai phù hợp cho sự sinh trưởng và phát triển của đương quy. Từ 2013, Lào Cai triển khai trồng khảo nghiệm cây đương quy tại huyện Bát Xát, bước đầu cho kết quả tốt. [3]

Tuy nhiên, để phát triển mô hình ở quy mô lớn, việc nghiên cứu, đánh giá ảnh hưởng của mô hình canh tác cây đương quy đến môi trường đất, xác định cụ thể các tác nhân gây ảnh hưởng,... có ý nghĩa quan trọng, góp phần sử dụng bền vững nguồn tài nguyên đất trong sản xuất nông nghiệp nói chung, trong canh tác đương quy nói riêng.

2. Phương pháp nghiên cứu

2.1. Phương pháp thu thập số liệu thứ cấp

Thu thập số liệu thứ cấp từ các tài liệu liên quan.

2.2. Phương pháp thu thập số liệu sơ cấp

2.2.1. Phương pháp phỏng vấn, điều tra xã hội học

Điều tra chọn mẫu bằng bảng hỏi cấu trúc, phương pháp chọn mẫu có chủ đích:

- Chọn địa điểm điều tra: 03 xã có diện tích gieo trồng tập trung đương quy lớn của Bát Xát: Nậm Pung, Pa Cheo, Y Tý.

- Chọn cỡ mẫu điều tra: theo công thức:

n= z²(p.q) / e² [1]

Trong đó:

n = cỡ mẫu

z = giá trị phân phối (với độ tin cậy 95% thì z = 1,96) [1]

p = ước tính tỷ lệ % của tổng thể (giả định p = 0,1)

q = 1-p = 0,9

e = sai số cho phép (+-5%) [1]

Áp dụng công thức, ta tính được n = 133,4, chia đều 03 xã, được kết quả:

- Chọn hộ điều tra, phỏng vấn: Căn cứ bước nhảy: k = N/n [1]

Trong đó:

+ k: Bước nhảy

+ N: Số hộ gia đình (số hộ tham gia canh tác đương quy tại địa điểm điều tra)

+ n: Cỡ mẫu

• -Xây dựng phiếu điều tra: Chia 02 nhóm:

+ Phiếu phỏng vấn cán bộ quản lý: 02 cán bộ phòng NN&PTNT, 02 cán bộ phòng TN&MT và 01 cán bộ Trạm Khuyến nông. Tổng 05 phiếu

+ Phiếu phỏng vấn hộ canh tác đương quy: 134 phiếu

Vậy, tổng số phiếu điều tra là: 134 + 5 = 139 phiếu

2.2.2. Phương pháp lấy mẫu, quan trắc và phân tích

a) Địa điểm lấy mẫu: Phải đáp ứng các tiêu chí:

1. Vị trí địa lý, tài nguyên đất tương đồng;
2. Đồng nhất về hoạt động canh tác, là vùng chuyên canh đương quy nhiều năm;
3. Không chịu ảnh hưởng của các nguồn thải khác.

Bảng 2.1. Vị trí lấy mẫu đất trước khi gieo hạt, chuẩn bị cho vụ đương quy mới

Bảng 2.2. Vị trí lấy mẫu đất sau khi thu hoạch đương quy

b) Phương pháp lấy mẫu, chuẩn bị mẫu

Theo TCVN 4046 – 85 và TCVN 4047 – 85.

c) Thời gian lấy mẫu

- Trước khi gieo hạt, đất đang nghỉ, chuẩn bị cho vụ mới: 10/2022.

- Sau khi thu hoạch đương quy, chưa cày ải, xử lý đất: 9/2023.

d) Các chỉ tiêu và phương pháp phân tích

1. Bảng 2.3: Các chỉ tiêu và phương pháp phân tích

e) Cơ quan phân tích

Công ty Tư vấn môi trường Việt Khoa

Đ/c: Số 62A, ngõ 304 Lê Duẩn, quận Đống Đa, thành phố Hà Nội.

Đ/c PTN: Số 17 ngõ 172/69 đường Phú Diễn, phường Phú Diễn, quận Bắc Từ Liêm, Tp. Hà Nội.

2.3. Phương pháp tổng hợp, xử lý số liệu

Xử lý thống kê, sử dụng phần mềm EXCEL.

3. Kết quả nghiên cứu và thảo luận

3.1. Thực trạng canh tác cây đương quy tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

3.1.1. Tình hình sản xuất cây đương quy tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

1. Bảng 3.1: Thống kê diện tích trồng cây đương quy tại khu vực nghiên cứu, so với toàn huyện Bát Xát qua các năm 2018 – 2019 [3]

1. Kết quả điều tra, phỏng vấn về hiện trạng hỗ trợ trong sản xuất đương quy và cơ cấu thị trường tiêu thụ được thể hiện trong bảng sau:
2. Bảng 3.2: Hiện trạng hỗ trợ đối với các hộ trồng đương quy tại KVNC

   TT	Nội dung	Nhà nước	Doanh nghiệp
   1	Hỗ trợ kỹ thuật	35,97	64,03
   2	Hỗ trợ tài chính	100,00	0,00
   3	Hỗ trợ cây giống	28,06	71,94

    

   Cơ cấu thị trường tiêu thụ đối với đương quy:

3. Bảng 3.3: Cơ cấu thị trường tiêu thụ

   TT	Sản phẩm	Cơ cấu (%)
   		Bao tiêu	Thị trường tự do	Gia đình sử dụng	Tồn kho
   1	SP tươi	78,42	25,18	100	0
   2	SP khô	35,97	64,75	100	0

    

   3.1.2. Hiệu quả kinh tế của mô hình canh tác đương quy tại KVNC

4. Bảng 3.4: Hiệu quả kinh tế trung bình trên 1ha của mô hình canh tác đương quy, so sánh với cây lúa

Trên cùng diện tích 1ha, tổng lợi nhuận thu được từ mô hình canh tác đương quy cao hơn 17 - 20 lần so với canh tác lúa truyền thống.

3.2. Ảnh hưởng của quá trình canh tác đương quy đến chất lượng môi trường đất tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

3.2.1. Diễn biến chất lượng môi trường đất trước và sau canh tác đương quy tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

Cơ cấu chuyển đổi diện tích đất nông nghiệp huyện Bát Xát, tính đến 6/2023: 28% chuyển đổi từ đất trồng lúa sang đất trồng màu, 23% chuyển đổi từ đất trồng màu sang đất trồng dược liệu, 31% chuyển đổi từ đất trồng lúa sang đất trồng cây ăn quả, còn lại là chuyển sang đất vườn.[3]

Hình 3.1: Cơ cấu chuyển đổi diện tích đất nông nghiệp huyện Bát Xát (6/2023)

Kết quả quan trắc và phân tích chất lượng môi trường đất trước và sau canh tác đương quy được trình bày tại bảng sau:

1. Bảng 3.5: Chất lượng môi trường đất trước khi canh tác đương quy mùa vụ năm 2022 – 2023, tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai

1. Bảng 3.6: Chất lượng môi trường đất sau khi canh tác cây đương quy mùa vụ năm 2022 – 2023, tại huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai